Bilişsel Davranışçı Terapide Kognitif Stratejiler
Kognitif Stratejiler
- a) Distraksiyon (Dikkat Dağıtma) Teknikleri
- b) Düşünce sayımı
Önleyici Stratejiler
- a) Varsayımların tespiti
- b) Varsayımların sorgulanması
- c) Geleceğe Hazırlanma
KOGNİTİF STRATEJİLER
Distraksiyon Teknikleri: Olumsuz düşünceleri durdurmak için bu teknikler kullanılır.
- a) Nesneye Odaklanma: Herhangi bir nesneyi kendi kendine detaylı tanımlaması istenir. Ör: Bu bir şişe: üstünde ne var, büyüklüğü ne, rengi ne.
- b) Duyulara Yoğunlaşmak: 5 duyu organına odaklanmalı. Şimdi ne hissediyorum, ne duyuyorum.
- c) Zihinsel Egzersiz: 1000’de geriye 7’şer 7’şer sayma. Alfabedeki her harf için bir hayvan veya bay-bayan ismi bulma
- d) Güzel Anı ve Fanteziler: Bir anıyı ayrıntılı anımsama. Ör: Diploma törenini hayal ediyor. Törende ne giyiyordu, saçları nasıldı vs.
i-) Vakit Dolduran Etkinlikler: Bulmaca, Puzzle, Ütü yaparken radyo dinleme
Düşünce Sayımı: Olumsuz düşüncelerini sayma istenir. Aklına her olumsuz düşünce geldiğinde not tutmasını isteriz. Bunun faydası hasta ne kadar fazla olumsuz düşünce düşündüğünü fark eder.
ÖNLEYİCİ STRATEJİLER
Disfonksiyonel (işlevsel olmayan) varsayımların tespit edilip, sınanması önemli bir stratejidir. Disfonksiyonel Varsayımların Özellikleri: Negatif otomatik düşüncelerin kaynağını aldığı disfonksiyonel varsayımlar (işlevsel olmayan varsayımlar) çoğunlukla gerçek insan deneyimlerini yansıtmazlar. İşlevsel olmayan varsayımlara ulaşmak önemlidir. Hemen yakalanmazlar. Tedavinin başında değil ilerlemeye başlayan süreç içinde yakalanır.
Gerçek insan deneyimlerini yansıtmazlar. Ör: «Hep güçlü olmalıyım» varsayımı gerçekçi değildir. Kritik olaylar anında güçsüz tepkiler verebilirim. Katı, fazla genelleştirilmiş ve aşırıdırlar. Bir küçük yetersizliğimde «ya hep ya hiç» hâkim olur ve kendimi yetersiz hissederim.
- Hedefe yaklaşmayı zorlaştırırlar.
- Sorgulanması aşırı duygusal tepki yaratır. Desteklenmesi coşku, desteklenmemesi üzüntü yaratır. Yoğun duygusal tepkilerin olduğu durumlar disfonksiyonel varsayıma götürür.
- Risk almamak için sınanmazlar. Başkalarını yaşamımda ilk sıraya koymazsam sevilmem. Kendimi hep ikinci planda tutmalıyım. Önce kocamı ya da çocuğumu ön planda tutayım ki sevileyim. Disfonksiyonel Varsayımların İçerik Alanları: Disfonksiyonel varsayımlar depresyonda 3 alanda yoğunlaşır. 1) Başarı: Yüksek standartlar olabilir. «Yaptığım her işi tam yapmalıyım, hata yapmamalıyım» 2) Kabul görme: Sevilme ihtiyacı. Kabul görme ve sevgi ihtiyacı yüksektir. 3) Kontrol: Güçlü olma ya da olayları kontrol etme.
Disfonksiyonel Varsayımların Tespiti
1) Görüşmede hangi tema işlendi. Bu bizim için yol göstericidir. Hasta bize ne getiriyor. Getirdiği malzeme nedir? Bunlar ana tema ile ilgili olur. Başarı, kabul görme, sevilme ve kontrol ile ilgilidir.
2) Negatif Otomatik Düşünce de mantık hataları disfonksiyonel varsayımlarda da gözlenebilir. Ör: Erkek arkadaşıyla tartıştı çok üzüldü. O an aklından neler geçti? Bir daha tartışırsak ayrılıyoruz.
Bir kişi ile aynı fikirde değilsen birlikte olamazsın. Temel inancı budur. Aşırı genelleştirmeye giden bir düşüncedir. İlişkilerde tartışmanın olması sağlıklı değildir anlamına gelir.
3) Yaşam öyküsü bize bilgi verir. Ör: Kabul görme teması. Anılar ve anne babanın bir daha tartışırsak boşanma olur. Sürekli hipotez geliştirip hastaya sunup sınıyoruz. Hasta evet ya da hayır diyerek onaylar.
4) Yüksek duygulanım. Yoğun duygusal – tepkisel olayların içeriği işlevsel olmayan inançlara götürür. Değerlendirme hatası var demektir. Şüphe uyandırır.
5) Sorgulama Tekniği. Her yanıtı bir soru haline getirip adım adım ilerleme. Hastanın her söylediği soru haline getirilerek Sokrates tarzı sorgulama yöntemi ile disfonksiyonel varsayımlara ulaşılır. Disfonksiyonel varsayımların bulunmasında yol göstericidir. Bunun senin için anlamı nedir? Bu seninle ilgili ne belirtir? Bundan sonra ne olur?
Disfonksiyonel Varsayımların Sorgulanması:
1) Bu varsayım hangi açıdan mantıksız. Beraber tartışıyoruz. Ör: Bir insan her zaman güçlü olmaz. Bunun mantığını anlatmaya çalışıyoruz.
2) Bu varsayımın ne açıdan dezavantajı var, işlevselliği bozuyor. Ör: Hata yaparsam insanlar beni sevmez. Bu durum anksiyeteye sebep olur.
Aşırı mükemmeliyetçilik kaygıya yol açıyor. Bu durum neden kaynak alıyor. Çocukken başkalarının sevgisini kazanmak, anne-babanın sevgisini kazanmanın yolu hep güçlü ve başarılı olmalıyım gibi disfonksiyonel bir varsayımın oluşmasına yol açmış olabilir.
Ör: Yardım istemeyen hastaya yardım isteme ile ilgili elinden geleni yap, tüm imkânları dene bu olmazsa yardım iste. Yardım istemek güçsüzlük değildir (disfonksiyonel varsayım). Hayatımızda bir dönemimizde bir şekilde başkalarının yardımına ihtiyacımız olabilir. Çevreden yardım isteyebilmek ve bunu alabilmekte bir güçtür. 3) Bu varsayımın nerden kaynaklandığı. Ör: Çocukken annem bana bunu yapmazsam.
Geleceğe Hazırlama:
1) Yaşamında dalgalanmalar olabilir. Bu dalgalanmaları bir beceri olarak görmesi ve öğrenilen becerilerin uygulanması için bir fırsat olarak görmesi. Terapide geliştirdiği becerileri, öğrendiklerini kendi kendisine uygulayıp, kendisinin terapisti olmaya başladığında, yaşamındaki inişler ve çıkışlarla baş etme yöntemi geliştirecektir.
2) Tüm öğrenilenlerin tekrarı. En yararlı bulunduğu teknikler nelerdi.
3) İlk yardım çantası hazırlatıyoruz. Öğrendiği teknikleri kullanmaya planlı olmak. Yaşantısında bir sıkıntısı ya da moral bozukluğu olduğunda kullanabileceği rahatlama teknikleri belirlenir. Terapi bittikten sonraki yaşantıya hasta hazırlanır.
Psikolog Ayhan ALTAŞ
Psikoterapist&Hipnoterapist&Emdr Terapisti